លោកបណ្ឌិត អ៊ា ដារិទ្ធ អនុប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលអន្ដរជាតិស្រាវជ្រាវ និងតម្កល់ឯកសារអង្គរនៃអាជ្ញាធរជាតិអប្សរា និងជាអ្នកជំនាញផ្នែកកុលាលភាជន៍ បានឱ្យដឹងថា កុលាលភាជន៍ខ្មែរមាន២ប្រភេទ គឺប្រភេទរឹងនិងផុយ ហើយចំណុចពិសេសរបស់កុលាលភាជន៍ខ្មែរ គឺនៅត្រង់ដីនិងមានស្រទាប់រលោង ក្នុងនោះក្បាច់លម្អរបស់កុលាល ភាជន៍ខ្មែរ ក៏កាន់តែពិសេសជាងកុលាលភាជន៍នៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហើយការគូរក្បាច់វិញ ខ្មែរជំនាន់នោះប្រើតែឈើ ឬឫស្សីតែប៉ុណ្ណោះ។
លោកបណ្ឌិត អ៊ា ដារិទ្ធ បានឱ្យដឹងទៀតថា ការសិក្សាពីរឿងនេះ ពិតជាមានសារសំខាន់ណាស់ ដើម្បីដឹងពីជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់មនុស្សសម័យបុរាណ ក៏ដូចជាប្រភេទមនុស្សដែលប្រើប្រាស់កុលាលភាជន៍ជាដើម ដូច្នេះសម្រាប់យើងជាអ្នកជំនាន់ក្រោយ គួរសិក្សាអំពីកុលាលភាជន៍ដែលបានប្រើនៅសម័យបុរាណ ដើម្បីយល់ពីអារ្យធម៌ខ្មែរឱ្យកាន់តែស៊ីជម្រៅបន្ថែមទៀត ។
លោកបណ្ឌិត អ៊ា ដារិទ្ធ បានបញ្ជាក់យ៉ាងដូច្នេះ នៅក្នុងបាឋកថាស្ដីពី « ប្រវត្តិនៃការស្រាវជ្រាវអង្គរធំ៖ ករណីសិក្សាអំពីកុលាលភាជន៍ » ដែលបានប្រារព្ធឡើងនៅសាលសន្និសីទអង្គរនៃអាជ្ញាធរជាតិអប្សរា កាលពីថ្ងៃទី០៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៩នេះ ដោយមានលោក ហ្វីលីព ហូស៊ី (Philippe Husi) អ្នកស្រាវជ្រាវនៃសាលាបារាំងចុងបូព៌ា និង រូបលោក ធ្វើជាវាគ្មិន ហើយមានអ្នកចូលរួមប្រមាណ២០០នាក់ រួមមានមគ្គុទ្ទេសក៍ទេសចរណ៍ សាស្ដ្រាចារ្យ អ្នកស្រាវជ្រាវ យុវជននៃគម្រោងអប់រំបេតិកភណ្ឌ មន្ត្រីនិងបុគ្គលិករបស់អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា ។
ក្នុងឱកាសនោះដែរ លោក ហ្វីលីព ហូស៊ី បាននិយាយពីគម្រោងស្រាវជ្រាវ ម៉ូដាធំ (ModAThom) ដែលជាគម្រោងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងអាជ្ញាធរជាតិអប្សរា និងសាលាបារាំងចុងបូព៌ានៅក្រុងអង្គរធំ ធ្វើឡើងក្នុងបំណងដើម្បីដឹងពីការវិវត្តន៍ប្រវត្តិសាស្ដ្ររបស់អង្គរធំផ្ទាល់ តើមានតាំងកំណើតពីពេលណាជាដើម ហើយលោកយល់ថា ត្រូវសិក្សាអំពីកុលាលភាជន៍ដែលប្រទះឃើញពីការធ្វើកំណាយនៅជុំវិញក្រុងអង្គរធំ ព្រោះកុលាលភាជន៍ គឺជាប្រភពដ៏សំខាន់ដើម្បីដឹងពីកាលបរិច្ឆេទ និងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃរបស់មនុស្សនាសម័យនោះ ហើយម្យ៉ាងវិញទៀត កុលាលភាជន៍ ជាបុរាណវត្ថុដែលមិនងាយនឹងរងការបំផ្លិចបំផ្លាញ អាចនៅលើដីក្នុងរយៈពេលយូរឆ្នាំ ពិសេសកុលាលភាជន៍មានការវិវត្តន៍មិនឈប់ ដែលអាចឱ្យគេដឹងពីសកម្មភាពមនុស្សបានយ៉ាងងាយស្រួល ។
ជាសរុប ការសិក្សាពីកុលាលភាជន៍ គឺមានសារសំខាន់ណាស់ដើម្បីដឹងពីការរស់នៅរបស់មនុស្សសម័យបុរាណ ហើយត្រូវបានចាត់ទុកថាជាវត្ថុដ៏មានតម្លៃមួយក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវពីអតីតកាល ខណៈកន្លងមក អ្នកជំនាញនៃអាជ្ញាធរជាតិអប្សរាបានធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវនៅតំបន់អង្គរតាមរយៈកំណាយច្រើនកន្លែងដើម្បីយល់កាន់តែច្បាស់ពីបញ្ហានេះ ដូច្នេះជាលទ្ធផល គឺនៅសម័យអង្គរ មានឡដុតកុលាលភាជន៍ដែលមានប្រវែងវែងជាងគេនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ៕
អត្ថបទ ៖ លោក ម៉ាត់ អារីហ្វីន
កែសម្រួលអត្ថបទ ៖ លោក លីវ សាន្ត
